چگونه برای سونوگرافی آماده شویم؟

احتمالا برای شما و اطرافیانتان بارها پیش آمده است که برای مشکلی به پزشک مراجعه کرده‌اید و پزشک برای تشخیص بهتر، سونوگرافی را به شما توصیه کرده است. اما سونوگرافی چیست؟ نحوه عملکرد آن چگونه است؟ قبل و بعد از انجام سونوگرافی چه کارهایی باید انجام داد؟

سونوگرافی چیست؟

سونوگرافی یکی از روش‌های تصویربرداری است که با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا که به آن امواج فرا صوت نیز می‌گویند، به تشخیص بیماری می‌پردازد. همانطور که می‌دانید در بیشتر روش‌های تصویر برداری با اشعه ایکس، مانند سی تی اسکن و رادیوگرافی، بدن تحت تابش مقداری اشعه ایکس قرار می‌گیرد که اگر از میزان مشخصی بیشتر باشد، موجب بروز اختلالاتی در عملکرد بدن می شود.

این در حالی است که در سونوگرافی از اشعه ایکس استفاده نمی‌شود و به همین دلیل می‌توان گفت که انجام آن ضرر چندانی برای بدن ندارد.

جنس امواج مورد استفاده در سونوگرافی دقیقا مانند صدا است که به علت بالا بودن فرکانس، قابل شنیدن توسط انسان نیستند، با این وجود مانند سایر امواج صوتی، هنگام برخورد با موانع منعکس می‌شوند. فرکانس این امواح معمولا بین ۲ تا ۱۸ مگا هرتز می‌باشد. البته لازم به ذکر است در مواردی که نیاز به کیفیت تصویر بالاتر باشد، از فرکانس‌های بالاتر استفاده می‌شود، زیرا فرکانس‌های بالا به آسانی توسط پوست و بافت‌های دیگر بدن جذب می‌شوند، در صورتی که فرکانس‌های پایین این قابلیت را ندارند.

سونوگرافی روش تصویر برداری سخت و دردناکی نیست و بیمار در حین انجام سونوگرافی، احساس درد و ناراحتی نخواهد داشت. در فرآیند سونوگرافی، پزشک متخصص سونوگرافی که به آن سونولوژیست هم می‌گویند، توسط دستگاهی به نام ترانسفورماتور، امواج فرا صوتی که توسط گوش انسان قابل درک و شنیدن نیست را به درون بدن می‌تاباند، این امواج پس از برخورد به بافت‌های بدن منعکس می‌شوند و مجددا توسط همان دستگاه ترانسفورماتور دریافت می‌شوند.

در نهایت امواج توسط کامپیوتری که در اتاق سونوگرافی وجود دارد، به صورت تصویر در می‌آید و پزشک می‌تواند با کمک تصاویر حاصل، شرایط بیماری را تشخیص دهد.

در سونوگرافی، معمولا بافت‌های نرم بدن مشاهده و بررسی می‌شوند، پس می‌توان نتیجه گرفت که سونوگرافی روش مناسبی برای تشخیص مشکلات استخوان نیست، هرچند که به وسیله سونوگرافی‌های مختلف می‌توان برخی از مشکلات رباط‌ها، عضلات، تاندون‌ها و بسیاری از بافت‌های دیگر بدن را مشاهده و بررسی نمود.

در بخش بعدی با انواع سونوگرافی‌ها و نکاتی که قبل از انجام سونوگرافی باید رعایت کنیم، آشنا می‌شویم.

انواع سونوگرافی و نکاتی که قبل از آن‌ها باید رعایت کنیم

سونوگرافی‌ها بسته به قسمتی از بدن که نیاز به انجام سونوگرافی دارد، به انواع گوناگونی تقسیم می‌شوند. برای هرکدام از انواع سونوگرافی، نکات مخصوصی وجود دارد که قبل از انجام آن، باید رعایت شوند. بهترین کار این است که انتخاب روش مناسب برای تشخیص نوع و شرایط بیماری را به پزشک متخصص خود بسپارید و آمادگی کامل و رعایت تمام نکات لازم، نسبت به انجام سونوگرافی اقدام کنید.

1. سونوگرافی بیضه

بیضه‌ها از اعضای اصلی تولید مثل در مردان محسوب می‌شوند و به دلایل متعددی مانند واریکوسل، هیدروسل، بیضه‌های پایین نیامده، پیچش بیضه و …. ممکن است انجام سونگرافی بیضه توسط پزشک متخصص توصیه شود. لازم است که نوزادان پسر را در ماه‌ اول پس از تولد نزد پزشک برد.

نکاتی که قبل از سونوگرافی بیضه باید رعایت شوند: سونوگرافی بیضه‌ها نیازی به آمادگی خاصی ندارد هرچن که رعایت بهداشت محدوده دستگاه تناسلی قبل از انجام سونوگرافی لازم است.

2. سونوگرافی چشم

برای تشخیص برخی از بیماری های چشم که نیازمند اطلاعاتی از کره چشم و فضای پشت چشم می‌باشد، سونوگرافی چشم توصیه می‌شود. سونوگرافی چشم به دو دسته سونوگرافی از روی پلک و سونوگرافی از سطح قرنیه تقسیم می‌شود. با سونوگرافی چشم می‌توان وجود تومورهای چشمی را نیز بررسی کرد.

نکاتی که قبل از سونوگرافی چشم باید رعایت شوند: قبل از انجام سونوگرافی چشم، باید از مصرف هرگونه مواد آرایشی اجتناب کرد. استفاده از لنزهای تماسی در زمان انجام سونوگرافی ممنوع می‌باشد. همچنین در حین سونوگرافی باید تا جایی که امکان دارد از پلک زدن جلوگیری شود.

3. سونوگرافی ارتوپدی

سونوگرافی ارتوپدی برای بررسی بخش‌های غضروفی و بافت‌های نرم بدن مانند تاندون‌ها، رباط‌ها، عضلات و مفاصل کاربرد دارد. معمولا سونوگرافی ارتپدی برای تشخیص بیماری‌هایی همچون:

• دررفتگی مفاصل ران
• پارگی تاندون آشیل
• خونریزی داخلی عضلات
• پارگی عضلات شانه
• تومورها و کیست های زانو
• مینیسک زانو

توسط پزشکان توصیه می‌شود.

نکاتی که قبل از سونوگرافی ارتوپدی باید رعایت شوند: سونوگرافی‌های ارتوپدی نیاز به آمادگی خاصی ندارند، فقط باید دقت داشته باشید ناحیه‌ای که مورد سونوگرافی قرار می‌گیرد به هیچ عنوان دارای زخم باز نباشد و همچنین داخل گچ نیز نباشد.

4. سونوگرافی داپلر عروق

گاها پیش می‌آید که پزشکان برای بررسی بیشتر و تشخیص بهتر، نیاز به بررسی جریان خون در داخل رگ‌ها داشته باشند. در این شرایط سونوگرافی داپلر عروق توصیه می‌شود. از سونوگرافی داپلر برای تشخیص و برررسی میزان گرفتگی‌ها و تنگی‌های عروق، تفکیک توده‌های کم خون از توده‌های پر خون و بررسی گرفتگی عروق استفاده می‌شود.

نکاتی که قبل از سونوگرافی داپلر عروق باید رعایت شوند: نکات مهمی که قبل از انجام سونوگرافی داپلر عروق باید رعایت شوند، مشابه نکات سونوگرافی ارتوپدی هستند. علاوه بر آن، ترس و اضطراب بیمار در زمان انجام سونوگرافی، ممکن است باعث بروز اختلالات اندکی در نتیجه سونوگرافی شود. نکته دیگری که قبل از انجام سونوگرافی داپلر باید از آن آگاهی داشت، صدایی است که با حرکت خون در سرخ رگ‌ها و سیاه رگ‌ها تولید می‌شود و می‌توان گفت تا حدودی شبیه صدای جیغ گربه است. آگاهی از تولید این صدا تا حدودی هراس و نگرانی شما را کنترل می‌کند.

5. سونوگرافی دستگاه ادرار

دستگاه ادرار از دو کلیه، دو حالب، مثانه و پیشابراه تشکیل شده است. به طور معمول تمامی قسمت‌های دستگاه ادرار با سونوگرافی قابل بررسی است، اما حالب‌های طبیعی در سونوگرافی دیده نمی‌شوند. مشکلاتی از قبیل بزرگ شدن کلیه‌ها، وجود تومورها، وجود کیست، آبسه کلیه‌ها، ارزیابی شرایط پروستات و مثانه، از طریق سونوگرافی قابل مشاهده و درمان می‌باشد.

نکاتی که قبل از سونوگرافی دستگاه ادرار  باید رعایت شوند: برای بررسی شرایط مثانه و نواحی اطراف آن، مثانه باید پر باشد. حتما برای شما هم پیش آمده است که قبل از انجام سونوگرافی، خوردن چند لیوان آب را به شما پیشنهاد کرده باشند. البته باید در نظر داشته باشید که لبریز شدن مثانه از آب هم باعث تشخیص اشتباه می‌شود. وجود زخم باز و پانسمان نیز از دقت سونوگرافی می‌کاهد. به عنوان در مواقعی که روی نواحی اطراف مثانه، سوختگی های شدید وجود داشته باشد، انجام سونوگرافی غیر ممکن می‌شود.

6. سونوگرافی سینه

سونوگرافی سینه، در کنار سایر روش‌های درمانی مانند معاینه بالینی و ماموگرافی، برای بررسی و تشخیص برخی از تومورها، و سایر بیماری‌های مربوط به سینه، مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما کاربرد اصلی سونوگرافی سینه برای تشخیص کیست‌ها و حفره‌های تو خالی است. از این روش می‌توان برای تخلیه کیست‌ها و نمونه‌برداری از تومورها نیز استفاده کرد.

نکاتی که قبل از سونوگرافی سینه باید رعایت شوند: در سونوگرافی سینه همیشه زیر بغل‌ها هم مورد بررسی قرار می‌گیرد. از این رو باید از نظافت این ناحیه و عدم وجود ضایعات قارچی اطمینان حاصل کرد. برای دقت بیشتر و تشخیص بهتر لازم است که همواره نتایج ماموگرافی و سونوگرافی‌های قبلی را نیز به همراه داشته باشید.

7. سونوگرافی غده تیروئید

غده تیروئید هم مانند سایر غدد بدن ممکن است دچار تومور یا کیست بشود. از این رو معمولا پزشک متخصص پس از مواجهه با بیماری‌های تیروئید، سونوگرافی تیروئید را به منظور تشخیص تومور و کیست و ارزیابی شرایط غده تیروئید، تجویز می‌کند.

نکاتی که قبل از سونوگرافی تیروئید  باید رعایت شوند: برای انجام سونوگرافی تیروئید نیازی به آمادگی خاصی نیست، فقط نباید در حین فرآیند سونوگرافی صحبت کنید و در غیر از مواقعی که پزشک اجازه می‌دهد، آب دهان خود را قورت ندهید.

8. سونوگرافی شکم و دستگاه گوارش

شکم در برگیرنده دستگاه‌هایی مانند دستگاه گوارش، کبد، کیسه صفرا، طحال و لوزالمعده می‌باشد. مهم‌ترین کاربرد سونوگرافی شکم در تشخیص بیماری‌های کیسه صفرا است. با سونوگرافی می‌توان تورم ناشی از وجود سنگ‌ها و تومورها را تشخیص داد. برای برخی از بیماری‌های روده و معده نیز می‌توان از سونوگرافی شکم کمک گرفت، اما وجود گاز و هوای درون این قسمت‌ها مانع انجام سونوگرافی با دقت بالا می‌شود. از سونوگرافی شکم همچنین می‌توان برای تشخیص مواردی مانند التهاب آپاندیس یا آپاندیسیت استفاده کرد.

نکاتی که قبل از سونوگرافی شکم و دستگاه گوارش باید رعایت شوند: لازم است بیمارانی که تحت سونوگرافی کبد، کیسه صفرا و مجاری صفراوی قرار می‌گیرند، ناشتا باشند. مصرف غذاهای چرب مانند کره و تخم مرغ روی نتیجه سونوگرافی تاثیرگذار است، پس از ساعاتی قبل از انجام سونوگرافی نباید آن‌ها را مصرف نمود.

9. سونوگرافی بیماری‌های زنان

سونوگرافی یک روش تشخیصی با ارزش در برای تشخیص بیماری‌های رحم، تخمدان و فضای لگن زنانه است. از جمله بیماری‌های قابل بررسی توسط سونوگرافی، می‌توان از فیبروم، توده‌های رحم، کیست‌های طبیعی و غیر طبیعی تخمدان و بیماری های سیستم ادرار زنانه نام برد.

سونوگرافی‌هایی که برای تشخیص بیماری‌های زنان توصیه می‌شوند، اغلب از روی شکم انجام می‌گیرد، اما در برخی موارد، بسته به نوع بیماری و تشخیص پزشک ممکن است به صورت واژینال انجام پذیرد. اگرچه سونوگرافی در تشخیص انواع سرطان‌های تخمدان و رحم کاربرد بسیاری دارد، اما تشخیص زود هنگام سرطان‌ها نیازمند آزمایشات دیگری نیز است.

نکاتی که قبل از سونوگرافیبیماری‌های زنان باید رعایت شوند: برای مشاهده رحم و تخمدان از طریق سونوگرافی و تشخیص بهتر، لازم است که مثانه نیمه پر باشد.

10. سونوگرافی مامایی

سونوگرافی مامایی، همانطور که از نامش مشخص است برای خانم‌های باردار توصیه می‌شود و نقش مهمی در مراقبت‌های مادر و جنین دارد. از سونوگرافی مامایی برای تعیین سن جنین، بررسی شرایط جنین، بررسی سقط و ناهنجاری‌های جنین و تعیین جنسیت جنین استفاده می‌شود.

نکاتی که قبل از سونوگرافی مامایی باید رعایت شوند: برای انجام این نوع از سونوگرافی، مثانه مادر باید پر باشد زیرا پر بودن مثانه موجب شفافیت تصاویر حاصل و افزایش دقت در تشخیص می‌شود. دقت داشته باشد که باید برای پر کردن مثانه از آب، چای، آبمیوه و سایر مایعات استفاده کنید و مصرف نوشابه‌های گازدار و داروهای ادرار آور به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. سونوگرافی باید از روی پوست برهنه و با کمک ژل بهداشتی و تمیز انجام گیرد. همچنین مانند برخی دیگر از انواع سونوگرافی‌ها، در اطراف ناحیه‌ای که مورد سونوگرافی قرار می‌گیرد، نباید زخم باز یا پانسمان وجود داشته باشد.

سخن نهایی

سونوگرافی یک روش تشخیصی بی ضرر و دقیق برای بیماری‌ها محسوب می‌شود که با استفاده از اشعه فرا صوت به تصویر برداری از بافت‌های داخلی بدن می‌پردازد. با رعایت هر چه بهتر نکاتی که برای آمادگی قبل از سونوگرافی، در این مقاله مطرح شد، می‌توان تا حد زیادی به افزایش دقت سونوگرافی و در نهایت تشخیص بهتر بیماری کمک نمود.

 

دکتر عماد انصاری پور؛ متخصص رادیولوژی – سونوگرافی و فلوشیپ فوق تخصصی تصویربرداری مداخله‌ای (اینترونشنال رادیولوژی) از دانشگاه علوم پزشکی مشهد

زمینه فعالیت:

• سونوگرافی های روتین و تخصصی
• رادیوگرافی های روتین و تخصصی
• اقدامات اینترونشن مانند نفروستومی (گذاشتن سوند درون کلیه ) و …
• بیوپسی (نمونه برداری) از پستان و کلیه و کبد و غدد لنفاوی و تیروئید و…
• تخلیه کالکشن (تجمع ترشحات) از داخل شکم و لگن و تعبیه درن
• آنژیوگرافی (بررسی عروق) اندام ها و شکم

آدرس: مشهد احمد آباد، بلوار ابوذر غفاری، نبش ابوذر غفاری ۲۳

شماره تماس:   38448770 –051  داخلی 506